Rewolucja, która nadchodzi

EFTI to zagadnienie, które w najbliższym czasie będzie coraz częściej pojawiać się w kontekście transportu. Mowa o rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/1056 z 15 lipca 2020 r. w sprawie elektronicznych informacji dotyczących transportu towarowego (electronic freight transport information – eFTI). Dokument wszedł w życie 20 sierpnia 2020 r. i zacznie obowiązywać 21 sierpnia 2024 r. To, co istotne, to to, że do 21 sierpnia 2023 r. Komisja Europejska przyjmie pierwszy akt wykonawczy obejmujący zakresem wymogi dotyczące platform EFTi i dostawców usług eFTI.

Co do zasady rozporządzenie eFTI ustanawia ramy prawne, które umożliwiają przekazywanie drogą elektroniczną pomiędzy podmiotami gospodarczymi, a także organami administracji, informacji dotyczących przewozu towarów w transporcie drogowym, kolejowym, lotniczym oraz żegludze śródlądowej na terytorium Unii Europejskiej. Jednak wysuwającym się na pierwszy plan, najważniejszym celem jest zachęcenie do cyfryzacji transportu towarowego i logistyki w celu zmniejszenia kosztów administracyjnych, poprawy zdolności właściwych organów w zakresie egzekwowania oraz zwiększenia efektywności i zrównoważonego charakteru transportu. Promowanie rozwoju technologii informacyjnych w sektorze transportowym ma również przyczynić się do poprawy konkurencyjności europejskiej gospodarki. Możemy też mówić o poprawie efektywności i bezpieczeństwa procesu transportu, uproszczeniu procedur administracyjnych oraz ograniczeniu kosztów. Ponadto dzięki ujednoliceniu formatu (standaryzacji) informacji przekazywanych pomiędzy poszczególnymi aktorami łańcuchów dostaw (np. przewoźnik, nadawca, odbiorca towaru) rozporządzenie ma przyczynić się do zwiększenia transparentności i jakości informacji dotyczących transportu towarów. W praktyce rozporządzenie eFTI ma umożliwić przekazywanie elektronicznych informacji o transporcie towarów, takich jak informacje o ładunkach, dokumenty przewozowe i inne, w sposób bezpieczny i zgodny z normami europejskimi. Umożliwia to uniknięcie opóźnień wynikających z błędów w dokumentacji papierowej, a także ułatwia dostęp do informacji wszystkim stronom zaangażowanym w proces transportu. A wszystko to ma odbywać się za pośrednictwem specjalnych platform eFTI.

W założeniach rozporządzenie będzie stanowić duży krok naprzód w transformacji cyfrowej transportu towarowego w Europie, przynosząc istotne korzyści zarówno operatorom, jak i władzom. KE szacuje zmniejszenie kosztów administracyjnych w transporcie i logistyce na poziomie 27 mld euro w ciągu najbliższych 20 lat. Ponadto ma być obserwowana poprawa ogólnej efektywności łańcucha logistycznego, ponieważ ułatwi również elektroniczną wymianę informacji między samymi podmiotami gospodarczymi – co dziś jest w logistyce nadal utrudnione.

Dane transportowe

Informacje elektroniczne dotyczące transportu towarowego (eFTI) stanowią zestaw danych przetwarzanych za pomocą technologii cyfrowych, służących wymianie informacji regulacyjnych między podmiotami gospodarczymi, takimi jak firmy transportowe i logistyczne, oraz pomiędzy tymi podmiotami a właściwymi organami.

Chociaż podmioty gospodarcze nie będą zobowiązane do przekazywania informacji regulacyjnych w formie elektronicznej, jeśli zdecydują się na to, muszą przestrzegać określonych zasad:

• Korzystać z certyfikowanej platformy eFTI oraz, w stosownych przypadkach, usług certyfikowanego dostawcy eFTI.
• Przekazywać dane w cyfrowym formacie za pośrednictwem bezpiecznego i uwierzytelnionego połączenia z platformą eFTI; w razie kontroli należy przekazać odpowiednim organom unikalne połączenie identyfikacyjne z danymi.
• Na żądanie odpowiedniego organu przedstawić dane w formie czytelnej dla człowieka, na miejscu i na ekranie urządzenia należącego do zainteresowanego podmiotu.

Rozporządzenie eFTI wskazuje również na obowiązki właściwych organów administracyjnych, do których należy m.in.:

• Uznawanie informacji regulacyjnych udostępnionych przez podmioty gospodarcze drogą elektroniczną (w Polsce wiąże się to z koniecznością dostosowania przepisów).
• Posiadanie możliwość dostępu i przetwarzania danych eFTI udostępnianych przez podmioty.
• Zatwierdzanie informacji regulacyjnych elektronicznie, np. poprzez cyfrowy stempel lub certyfikat, jeśli wymagają tego przepisy.

Należy jednocześnie pamiętać, że właściwe organy, dostawcy usług eFTI i podmioty gospodarcze mają obowiązek dbać o poufność informacji handlowych oraz umożliwiać dostęp do nich i ich przetwarzanie tylko po uzyskaniu uprzedniego zezwolenia.

Platformy eFTI i dostawcy usług

Platformy eFTI oraz dostawcy usług eFTI odgrywać będą kluczową rolę w ramach rozporządzenia w sprawie elektronicznych informacji dotyczących transportu towarowego, zapewniając odpowiednie i bezpieczne środowisko dla wymiany informacji regulacyjnych między podmiotami gospodarczymi a właściwymi organami. W założeniu eFTI to certyfikowane systemy cyfrowe, które będą umożliwiać przechowywanie, przetwarzanie i udostępnianie danych związanych z transportem towarowym. Dostawcy usług, z kolei, będą certyfikowanymi podmiotami odpowiedzialnymi za zarządzanie tymi platformami oraz świadczenie usług związanych z przetwarzaniem i wymianą danych. Współpraca z platformami eFTI oraz dostawcami usług eFTI pozwalać będzie na szybkie i efektywne przekazywanie informacji, zgodnie z obowiązującymi przepisami, jednocześnie dbając o poufność danych handlowych oraz umożliwiając dostęp do nich i ich przetwarzanie tylko po uzyskaniu stosownego zezwolenia. Nie później niż 21 sierpnia 2023 r. Komisja przyjmie pierwszy akt wykonawczy obejmujący zakresem powyższe wymogi dotyczące platform eFTI i dostawców usług eFTI. Obecnie Digital Transport & Logistics Forum prowadzi prace nad wytycznymi i rekomendacjami w kontekście wspomnianego aktu wykonawczego. DTLF służy tu jako forum dyskusji i konsultacji na temat specyfikacji technicznych, wymagań dotyczących bezpieczeństwa i innych aspektów związanych z eFTI. DTLF wspiera proces harmonizacji i interoperacyjności pomiędzy różnymi systemami eFTI w całej Unii Europejskiej, co ma na celu usprawnienie wymiany informacji i przyczynienie się do wzrostu efektywności sektora transportu i logistyki.

Certyfikacja platform i dostawców usług

W celu przeprowadzenia certyfikacji platform eFTI i dostawców usług eFTI w każdym kraju członkowskim będą musiały być powołane organy czy też podmioty certyfikujące, w rozporządzeniu nazywane jednostkami oceniającymi zgodność. Podmioty te będą musiały jednak wcześniej być akredytowane przez krajowe jednostki akredytujące. W Polsce zatem mówimy o Polskim Centrum Akredytacji, upoważnione do akredytacji jednostek oceniających zgodność na podstawie ustawy z dnia 13.04.2016 r. o systemach oceny zgodności i nadzoru rynku. PCA posiada status państwowej osoby prawnej i jest nadzorowane przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Każde państwo członkowskie UE musi wyznaczyć organ, który prowadzić będzie aktualny wykaz akredytowanych jednostek oceniających zgodność platform eFTI i dostawców usług eFTI. Wykaz będzie musiał być udostępniany za pośrednictwem rządowych stron internetowych.

W przypadku, gdy twórca platformy eFTI zechce uzyskać certyfikat potwierdzający zgodność z wymogami określonymi przez prawo, będzie musiał zgłosić się z wnioskiem do odpowiedniej jednostki oceniającej zgodność. Jeśli ocena będzie pozytywna, twórca otrzyma certyfikat zgodności. W przeciwnym razie jednostka oceniająca przedstawi powody negatywnej oceny. Każda jednostka oceniająca zgodność obowiązana będzie prowadzić publiczny wykaz certyfikowanych platform eFTI oraz tych, którym wycofała lub zawiesiła certyfikaty. Ten wykaz będzie musiał być dostępny na stronie internetowej podmiotu certyfikującego, a jej adres przekazywany będzie odpowiednim organom krajowym. Istotne jednak będzie monitorowanie wszelkich zmian – jeśli specyfikacje techniczne zostaną zmienione w aktach wykonawczych, twórca platformy eFTI będzie musiał wystąpić o ponowną ocenę zgodności. Komisja Europejska ma uprawnienia do uzupełniania przepisów dotyczących certyfikacji platform eFTI oraz dotyczących używania znaku certyfikującego. Może to obejmować regulacje odnośnie odnawiania, zawieszania i wycofywania certyfikacji.

Proces ten wygląda podobnie jak w przypadku certyfikacji platform eFTI. Kiedy dostawca usług eFTI będzie chciał zdobyć certyfikat potwierdzający zgodność z wymogami prawnymi, konieczne będzie uzyskanie pozytywnej opinii jednostki oceniającej zgodność. Decyzja pozytywna oznaczać będzie otrzymanie certyfikatu, negatywna musi być natomiast uzupełniona o powody takiej oceny. Także w tym przypadku jednostka oceniająca prowadzić będzie na stronie internetowej publiczny wykaz certyfikowanych dostawców usług eFTI oraz tych, którym wycofała lub zawiesiła certyfikaty. Uprawnienia do uzupełniania przepisów dotyczących certyfikacji dostawców usług eFTI (czyli np. regulacji związanych z odnawianiem, zawieszaniem i wycofywaniem certyfikacji) będzie posiadała Komisja Europejska.

Digital Transport & Logistics Forum

Jak wspominałem powyżej, w ramach Digital Transport & Logistics Forum trwają obecnie prace nad szczegółowymi wytycznymi dla platform i dostawców usług eFTI. DTLF jest grupą ekspertów Komisji Europejskiej skupiającą przedstawicieli instytucji publicznych, przedsiębiorstw (zarówno usługowych, jak i technologicznych) czy organizacji pozarządowych działających w sektorze transportu i logistyki. W pracach forum mogą również uczestniczyć indywidualni eksperci niereprezentujący żadnej organizacji i osobiście mam niewątpliwą przyjemność być jednym z nich. Prace forum zorganizowane są w ramach tematycznych podgrup (m.in. paperless transport, corridor fright information system). W ramach każdej z nich wydzielone zostały zespoły tematyczne, które pracują lub pracowały nad wyróżnionymi aspektami np. danymi, funkcjonalności platform, zagadnieniami technicznymi, certyfikacją i implementacją, bezpieczeństwem czy przepływem informacji pomiędzy platformami. Każdy z obszarów jest niezwykle ciekawy i aby omówić każdy z nich, potrzeba by osobnego artykułu. Szczególnie ciekawe są aspekty związane właśnie z komunikacją i wymianą danych między platformami eFTI, a także poszczególnymi krajami. Obecnie dominuje propozycja architektury rozwiązania opartej na Krajowych Punktach Dostępowych (National Access Point – NAP), które będą komunikować się i wymieniać dane między sobą, a platformy certyfikowane w danym kraju, będą łączyć się z lokalnym NAP-em. Warto też byłoby pochylić się nad zagadnieniem, czy Polska od strony prawnej, administracyjnej czy technicznej jest w ogóle gotowa na tę małą rewolucję, która przyjdzie wraz z datą obowiązywania zapisów rozporządzenia? Biorąc udział w spotkaniach organizowanych przez DTLF i będąc na nich często jedyną osobą z naszego kraju, mam co do tego poważne obawy.